25 jaar LUX Nijmegen

“Het ontstaan van LUX bijna 25 jaar geleden, dat was eigenlijk al heel vernieuwend. De combinatie van film, kleine artistieke producties, wat commerciëlere films en theater en debat was toen al uniek. Nog steeds trouwens. Het café-restaurant was er ook al vanaf het begin, waardoor het echt een avondje uit en een beleving is”, vertelt Pien. “LUX was het eerste grote arthouse in Nederland in 2000, had ook een voorbeeldstellende functie. Als je bijvoorbeeld naar de Verkadefabriek in Den Bosch kijkt, dat concept lijkt heel erg op dat van LUX. Heel mooi dat het zo verder komt. Inmiddels zijn we een van de grootste filmhuizen van Europa, qua publieksbereik en aantal zalen.”

Het is misschien geen 25 jaar, maar Pien heeft wel een heel aantal jaren bij LUX rondgelopen. Eerst als hoofd film, later als hoofd programmering en sinds 2017 als directeur. Dit najaar vertrekt ze dus bij LUX. “Ik was eerst verantwoordelijk voor de filmprogrammering, daarna voor alle podiumprogramma’s. In die tijd waren er veel directiewijzigingen en toen dacht ik: ‘Dit is het moment om er zelf voor te gaan, ik grijp die kans’. In het begin was dat even gek, want ik had ineens een andere verhouding tot mijn collega’s. Al vrij snel was dat gelukkig normaal. Iedereen is super gedreven en gepassioneerd, dat merk je in de hele organisatie. Voor mij was het goed om een grotere verantwoordelijkheid te krijgen, daar groei je naartoe. Dit was een goede volgende stap. Ik kijk nu meer naar het totaalconcept en de kansen die er liggen bij samenwerkingen.”

“Dit is echt de leukste werkplek; de veelzijdigheid en verschillende disciplines en de mooie samenwerkingen met organisaties uit de stad. Bijvoorbeeld met de Radboud Universiteit; de dynamiek is zo mooi daarin”, vertelt ze. “Nijmegen is ook dé stad voor LUX, een echte universiteitsstad met veel studenten, medewerkers van de universiteit en hogescholen. Met een fijn sociaal klimaat, daardoor past LUX hier zo goed. Of Nijmegen past goed bij LUX, maar net hoe je het bekijkt”, lacht ze.

Vanuit een activistische inslag ontstond de voorloper van LUX, het Filmhuis (uit 1974), al. Logisch, in zo’n sociale en politiek bewuste stad. Het Filmhuis had als belangrijkste doel om te laten zien dat film kon confronteren en mensen wakker kon schudden. In 2000 fuseerde het Filmhuis met het O42 debatcentrum tot LUX. Vanuit de wens van de gemeente, werd LUX gebouwd op het Mariënburgplein waar ook de bibliotheek en het gemeentearchief huizen. “Een poortgebouw is het, letterlijk, om de binnenstad te verbinden met de rest van het centrum van Nijmegen.”

Die verbinding met de stad zoekt het arthouse onder meer door veel samenwerkingen aan te gaan; de universiteit en HAN, Waalzinnig Festival, LHBTQIA+ -organisaties, Nimma Talks; zomaar een greep uit samenwerkingspartners. “Daardoor komen er ook weer nieuwe doelgroepen bij ons binnen. Soms benaderen we hen zelf, soms komen ze naar ons toe. Onze programmeurs denken heel goed mee en daardoor komen er fijne programma’s uit”, vertelt Pien.

Ook de festivals Go Short en InScience komen uit de koker van LUX (en van Pien), inmiddels zijn het zelfstandige organisaties, maar juist door zulke festivals in de stad te hebben, blijft het interessant, vertelt Pien. “De vernieuwing zit ‘m daar dus ook in. Go Short experimenteert met immersieve ervaringen als VR, dat zorgt voor een nieuw aanbod. Ook InScience verbindt; kunst en wetenschap samen, dat is heel belangrijk voor de stad. Nimma aan Zee is ons eigen kunst voor klimaat festival en is heel relevant voor verschillende partijen in Nijmegen. Zo bekijken we maatschappelijke vraagstukken op een andere manier.”

Om zoveel mogelijk mensen te bereiken en film ook als middel in te zetten binnen het onderwijs, is LUX in 2016 gestart met een educatie-afdeling. “Film is een prachtig medium, als kunstvorm en om te gebruiken bij andere vakken om thema’s uit te leggen. We leven in een wereld vol beeld, dus beeldgeletterdheid is heel belangrijk voor jongeren. Dat doen we onder meer door workshops aan te bieden op scholen. Daarin gaan jongeren zelf de wijk om te filmen, de ene groep schets een positief beeld, de ander een negatief. Zo leren we ze hoe je mensen kunt beïnvloeden en hoe je zelf beïnvloed wordt door beeld. Dat is heel belangrijk om te laten zien en te leren.”

Het belang van filmeducatie brengt LUX ook over in andere delen van Nederland. Met zes zogenoemde filmhubs komt film in alle provincies op scholen. LUX is als penvoerder verantwoordelijk voor de provincies Gelderland en Overijssel. Van basis tot middelbaar onderwijs, Pien ziet daarin een belangrijke rol voor filmtheaters in. “We hebben als LUX die functie echt toegeëigend, het is een essentieel onderdeel van onze missie. Daarin ondersteunt het ministerie van OCW ons ook.”

Op haar eigen toekomst is ze zich nog op aan het oriënteren. En welke ontwikkelingen staan er voor de toekomst van LUX nog op de planning? “Het komende jaar willen we meer focussen op de verbinding tussen horeca en het programma. Dit is een arthouse, maar het café zou je ook zonder programma kunnen bezoeken. We willen dat meer samenbrengen. Inhoudelijk en met thema’s die terugkomen in programma en aankleding”, vertelt Pien.

“Daarnaast werken we aan een stevig, financieel fundament voor LUX. In december 2023 hebben we een flinke reorganisatie gehad. De kosten stegen enorm en daardoor is de bezetting nu krapper. Daarom lijkt het mij heel goed om nieuwe manieren te vinden voor extra financiering. We halen een groot deel van de omzet uit onze kaartverkoop en krijgen deels subsidie van de gemeente, maar om te groeien en een goede basis te houden, hebben we meer vaste financiering nodig.”

In het najaar van 2025 pakt LUX uit met het jubileum, dan viert ze haar 25-jarig bestaan officieel. “Het lijkt me mooi om een reünie te houden met iedereen die aan het filmhuis verbonden is geweest en we kijken natuurlijk terug op de afgelopen jaren”, zegt Pien.” Sven Ratske en Pieter Derks zijn ooit bij LUX begonnen, dus zulke namen lijken me goed om weer te laten zien. Maar: we kijken toch vooral vooruit, waar LUX heen gaat.”